خط آرامی

یکی دیگر از فرزندان خط فنیقی خط آرامی است که به سرعت در خاورمیانه پخش شد. آرامی*ها اقوامی بودند که از صحرای شمالی عربستان به سوی خاورمیانه مهاجرت کردند و دربین النهرین مستقر شدند. دراوایل هزاره اول پیش از میلاد، حکومت*هایی برای خود برپا کردند ولی به زودی مقهور و خراج گزار آشوری*ها گشتند. اما از آنجا که بازرگانان موفقی بودند نفوذ ریشه داری در منطقه کردند و محل استقرار خود را در بابل و نینوا قرار دادند و بر جمعیتشان نیز افزوده شد و زبان این قوم زمانی دراز در این منطقه ماندگار شد و مهم*تر این که بر مبنای الفبای فنیقی، خط آرامی به وجود آمد که به سرعت رواج یافت و تبدیل به خط بین المللی منطقه شد و زبان آرامی نیز که چندان دور از زبان*های سامی آن نواحی نبود، تبدیل به زبان ارتباطی خاورمیانه گشت.

ملک الشعرای بهار در سبک*شناسی می*نویسد:
اصل خط آرامی که از کجا شاخه گرفته*است درست محقق نیست، برخی تصور کرده*اند که خط مذکور از روی خط هیریوغلف مصر تقلید شده*است زیرا هر چند خط نامبرده خط الفبایی است معذلک حروفی در آن خط هست که حاکی از صورتی است که خود آن حرف هم به معنی همان صورت است مانند الف «عَلفّیا» به معنی «گاو» که در اصل به شکل سر گاو بوده و بعد که از حال نگاری به حال صوتی افتاده صدای «آو» یافته و بعد حرف الف و صدای«اَ اِ اُ» پیدا کرده*است. دیگر «ب» که نام او «بیت» است و در اصل به صورت خانهٔ مسقف بوده*است. همچنین «جیم» که نامش «گمیل» است و در اصل صورت جَمل (شتر) بوده و «طِطْ» که نام و صورت افعی است و «عین» که به شکل چشم است و «لامد» که به شکل عصا است و «هی» که به صورت شبکه*است و غیره... و گروهی گویند که خط آرامی از مخترعات یکی از ملل سامی است و جمعی آن را ماْخوذ از خط فنیقی دانند. چنان که گذشت و جماعتی گویند خط فنیقی از خط آرامی اخذ شده*است زیرا خط آرامی از دو هزار سال قبل از میلاد وجود داشته*است.
پدید آمدن دولت هخامنشی که سرزمینی گسترده از ماوراءالنهر تا بین*النهرین را در برمی*گرفت و نیاز به یک زبان واحد داشت، بر گسترش خط و زبان آرامی در این امپراطوری افزود. خط میخی برای نقر و نقش کتیبه به کار می*رفته*است و از برای نامه*ها و دیگر نیازمندی*های عمومی مناسب نبوده*است از این رو خط ساده و الفبائی «آرامی» که از عهد کلدانیان در آسیای صغیر معروف بود به تدریج اهمیت پیدا کرد. ابتدا به مناسبت سهولت هر جا به خط میخی چیزی نوشته می*شد نام صاحب خط یا اگر آن چیز ظرف سفالی یا جنس دیگری بود نام خریدار یا فروشنده را در کنار آن به خط آرامی می*نوشتند، ولی بعدها وسعتِ استعمال این خط به جایی رسید که در تمام قلمرو ایران، عراق، آسیای صغیر و مصر عمومیت یافت و مکاتیب حکام، پادشاهان، روابط ملل، روزنامه*های دولتی، فرمان*ها و نوشته*های عادی همه با خط آرامی انجام می*گرفت. ترقی روز افزون این خط با حمایت و تقویت شهنشاهان هخامنشی حاصل آمد که در شاهنشاهی خود متعرض آئین، رسم*ها، خط و زبان ملل تابعه نمی*شدند.

خط و زبان آرامی در دولت هخامنشی تبدیل به زبان دیوانی شد و دبیران آرامی*نژاد و آرامی*زبان دردستگاه*های دیوانی ایالت*های مختلف سرزمین هخامنشی به خدمت مشغول شدند و زبان و خط آرامی با عنوان «آرامی رسمی» یا «آرامی امپراطوری» پا به پای زبان فارسی باستان و خط میخی که تنها در کتیبه*های هخامنشی به کار می*رفت، در ارسال مراسلات به کار گرفته شد. بدین صورت که هرگاه نامه*ای به ایالتی نوشته می*شد، دبیر آرامی*زبان آن را به زبان و الفبای آرامی می*نوشت و نامه به ایالت*های دیگر فرستاده می*شد و در آنجا دبیرهایی از همین نوع، آن را به زبان آن ایالت برمی*گرداندند و برمی*خواندند.
خط پهلوی

پس از دوران هخامنشی، در دوره کوتاه مدت اسکندر و سلوکیها، زبان و خط یونانی در مراسلات رسمی و اداری به کار رفت تا این که در زمان اشکانیان، خط پهلوی اشکانی برای نوشتن زبان پهلوی اشکانی، بر مبنای خط آرامی پایه ریزی شد و سپس خط پهلوی ساسانی در همین راستا به وجود آمد که هرکدام گونه*های کتیبه*ای و تحریری دارند. این خطوط صامت نگار هستند وحتی تعداد علامت*ها نسبت به الفبای آرامی نیز کمتر است و همین موضوع مشکلاتی را برای خواندن زبان پهلوی ایجاد می*کند. این خطوط از راست به چپ نوشته می*شوند.
خط اوستایی



یسنا


خط اوستایی، برای نگارش کتاب دینی زرتشتیان به کار رفته*است و یکی از کامل*ترین خطوط دنیاست، و برمبنای خط پهلوی ساسانی اختراع شده*است. این خط آوانگار هست و با ۵۳ یا ۵۸ علامت صامت و مصوت از قابلیت نگارش بسیار بالایی برخوردار است. از راست به چپ نوشته می*شود و به نام*های دین دبیره و دین دبیریه، دین دفیره و... هم نامیده می*شود. از نخستین سده*های اسلامی چون زبان و خط پهلوی حالت رسمی خود را از دست داد مشکلات آن بیشتر عیان شد و برای سهولت در خواندن متون پهلوی آن را به الفبای اوستایی برگرداندند و این نحوه نگارش پازند نامیده می*شود. در دوره زبان*های ایرانی میانه خطی که مانی در آثار خود به کار برده*است نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مانی خط را بر مبنای خط سریانی ابداع کرد که نسبت به خط پهلوی از امتیازات بهتری برخوردار است و در آن موازین زیبا شناختی خطی مراعات شده*است.
خط سریانی

زبان*های سریانی یکی از زبان*های گروه شرقی زبان آرامی است که در دوران گذشته زبان علم بود. بسیاری از آثار علمی یونانی و پهلوی و عبری به این زبان برگردانده شده*است. خط سریانی از فرزندان خط آرامی به شمار می*آید. سریانیهای مقیم عراق خط خود را با چند قلم می*نوشتند که از آن جمله، خط مشهور به سطرنجیلی مخصوص کتابت تورات و انجیل بوده*است.عربها در قرن اول پس از اسلام این خط (سطرنجیلی) را از سریانی اقتباس کردند و یکی از وسائل پیشرفت آنان همین خط بوده*است. بعدها خط کوفی از همان خط پدید آمد و هر دو خط از هر جهت بهم شبیه نیستند.
خط سغدی

نوشته هایی که به زبان سغدی، یکی از زبان*های شرقی ایران به دست ما رسیده*است با خط*های سغدی مانوی، سغدی مسیحی و سغدی بودایی نوشته شده*است که خط اخیر در حقیقت خط سغدی را نشان می*دهد. این خط نیز از فرزندان شاخه دیگر آرامی است.
خط اورخون

خط اورخون خطی است که پیش از اسلام در دوره حکومت گؤک*ترکان برای نگارش زبان ترکی کهن مورد استفاده قرار میگرفته است.
خط عبری

خط عبری نیز که سابقه زبانی آن به سده چهارم پیش از میلاد می*رسد از اصل آرامی نشات گرفته*است. عموم یهودیان جهان خط عبری را برای نگارش آثار خود به کار می*گیرند.
خط نبطی

نبطیان قومی از نژاد عرب بودند که در نبطیه زندگی می*کردند، از حدود ۱۵۰ سال پیش از میلاد گونه ای از خط و زبان آرامی درمیان ایشان رایج بود، از این خط، خطی موسوم به خط سینایی نو به وجود آمد که از سده اول پیش از میلاد تا سده چهارم میلادی در شبه جزیره سینا رواج داشت.

جهت نگارش انواع خط

  • از چپ به راست: خط مصری، سانسکریت، یونانی، لاتینی وخطوط مشتق از آن، ارمنی، اتیوپی، گرجی و اسلاوی همه از چپ براست نوشته می*شود.
  • از راست به چپ: عبری، عربی، کلدانی، آسوری، فارسی، ترک، تاتار، از راست بچپ نوشته می*شوند.
  • چینی، ژاپونی سطور از بالا بپائین و حروف از راست بچپ تحریر می*گردد.
  • مکزیکی*ها از پائین ببالا می*نویسند.
  • لازم به یادآوری هست که کهن*ترین نوشته*ها معمولاً از «راست به چپ» و سپس از «چپ به راست» نوشته شده*است. حتی درآغاز نوعی روش شیار گونه نیز متداول بوده*است. در یونان قدیم، نوعی نگارش بوده که ابتداء از راست بچپ می*نوشتند و چون به انتهای سطر می*رسیدند از چپ براست می*نوشتند و باهمین ترتیب تا آخر پیش می*رفتند